Νοέμβριος 2007 – Ιανουάριος 2008

Η μεγάλη πνευματική ακτινοβολία του Αγίου Όρους, το εντυπωσιακό φυσικό του περιβάλλον, τα μοναστηριακά συγκροτήματα  με τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά αρχιτεκτονήματα, τα έργα Τέχνης, όπως οι τοιχογραφίες, τα ψηφιδωτά, οι εικόνες, τα κειμήλια, το βυζαντινό τυπικό  και ο καθημερινός βίος των μοναχών αποτυπώνονται με ένα εντυπωσιακό τρόπο σε έργα Τέχνης Ελλήνων και ξένων περιηγητών, Ζωγράφων, φωτογράφων, αρχιτεκτόνων που έχουν επισκεφθεί το Άγιο Όρος, τους πέντε τελευταίους αιώνες.

• 
• 
• 
•  

Περισσότεροι από 200 περιηγητές, επιστήμονες, καλλιτέχνες και προσκυνητές, αποδελτιώθηκαν ήδη, από μια ευρύτατη έρευνα που διενεργήθηκε από την Αγιορειτική Εστία και τους συνεργάτες της σε βιβλιοθήκες, Αρχεία, προσωπικές συλλογές, μουσεία, κλπ.

Αποτυπώνονται εκεί με γλαφυρό τρόπο, τα πολλαπλά κίνητρα, η γνωριμία με τον Ορθόδοξο Μοναχισμό της Ανατολής, ένα αυθεντικό προσκύνημα, το φυσικό περιβάλλον, η έρευνα των Βιβλιοθηκών, η αναζήτηση χειρογράφων και φυσικά οι απόπειρες και τα στρατηγικά σχέδια που υποκρύπτονται.

Η έρευνα αυτή, που αποτέλεσε την καρδιά του Προγράμματος, διαμόρφωσε τους όρους και το περιεχόμενο των τριών δράσεων του Προγράμματος αυτού. Έκθεση, διημερίδα και έκδοση.

Η ΕΚΘΕΣΗ

Η Έκθεση που διοργάνωσε η Αγιορειτική Εστία στο κτίριο Νεδέλκου, εγκαινιάστηκε την Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2007 από τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης και Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου της Αγιορειτικής Εστίας κ. Βασίλειο Παπαγεωργόπουλο, παρουσία της επίσημης Αντιπροσωπείας του Αγίου Όρους, των αρχών της πόλης και του κοινού, παρουσιάστηκαν  πρωτότυπα και αντίγραφα έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, όπως του Παπαλουκά, Πολύκλειτου Ρέγκου, Λυκούργου Κογεβίνα, Εφίμωφ, Γκε, Μπίρμαν, Μοζίν, Χούμπερτ, των γνωστών φωτογράφων Φρεντ Μπουασσονά, Γεωργίου Λαμπάκη, Γκαμπριέλ Μιλλέ, των φωτογράφων Πασέ και Κουβίλ του Ιδρύματος Αλμπέρ Καν, Αλή Σαμή, γκραβούρες και σχέδια των  Ντιντρόν, Τεβέ, Ανρύ Ντιντόν.

Σε ειδικό τομέα της Έκθεσης παρουσιάστηκε ένα σημαντικό και ενδιαφέρον τμήμα της περιηγητικής φιλολογίας, εκδόσεις από τις βιβλιοθήκες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, της εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, του Ι.Μ.Χ.Α., την συλλογή της Αγιορειτικής Εστίας και ιδιωτών.

Στο σύνολο της η Έκθεση αφηγήθηκε το ταξίδι των περιηγητών πέντε αιώνων μέσα από 4 ενότητες:

 

1. Το ταξίδι και η άφιξη στον Άθω

Το Άγιον Όρος κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε αιώνων υπήρξε τόπος προορισμού για περιηγητές διαφορετικών εθνοτήτων, ηλικιών και ιδιοτήτων, των οποίων οι προσδοκίες και οι σκοποί της επίσκεψης διέφεραν. Μόνοι ή με συνοδεία φίλων, συγγενών, συνταξιδιωτών επισκέφθηκαν την αθωνική χερσόνησο και παρέμειναν για διαφορετικό χρονικό διάστημα ο καθένας.

Ορμώμενοι από τη Θεσσαλονίκη, την Κωνσταντινούπολη και άλλα κέντρα του Β. Αιγαίου έφταναν στο Άγιον Όρος και αποβιβάζονταν στο λιμάνι της Δάφνης, όπου συχνά περνούσαν το πρώτο βράδυ. Στη συνέχεια κατευθύνονταν προς τις Καρυές, το διοικητικό κέντρο του Άθωνα, όπου επισκέπτονταν για εθιμοτυπικούς λόγους τον Οθωμανό διοικητή, τον Καϊμακάμη, και την Ιερά Επιστασία, το συμβούλιο των αντιπροσώπων των μονών, επιδίδοντας τις συστατικές επιστολές που είχαν μαζί τους για καλύτερη φιλοξενία και επίτευξη των στόχων τους.

Η πολύωρη οδοιπορία και η μετακίνηση με ζώα ή βάρκες ήταν ο τρόπος περιήγησής τους κατά την επίσκεψή τους στις μονές, τις σκήτες και τα κελιά του Άθωνα.

Οι εμπειρίες των περιηγητών αποτέλεσαν τα θέματα που εικονογραφούνται στα χαρακτικά και αποτυπώνονται στις φωτογραφίες, που κοσμούν τις εκδόσεις των Ημερολογίων τους και προβάλλουν τις διαφορές και τις ομοιότητες της ματιάς τους.

2. Καθημερινός Βίος – Λατρεία

Η ζωή των μοναχών στο Άγιον Όρος αποτελεί έναν διαφορετικό κόσμο για τους περιηγητές. Κατά την παραμονή τους στον Άθωνα παρατηρούν την καθημερινότητα των μοναχών, που διέπεται από αυστηρό πρόγραμμα και πειθαρχία.

Η καθημερινή άσκηση των διακονημάτων και η συμμετοχή στη λατρεία προκαλούν την περιέργεια των περιηγητών που σχεδιάζουν και φωτογραφίζουν την πολύωρη απασχόληση στις αγροτικές εργασίες, τις καθημερινές ασχολίες, όπως το μαγείρεμα, το καθάρισμα κ.ά., την προσευχή και τη συμμετοχή των μοναχών στα λατρευτικά τους καθήκοντα.

Παρατηρούμε ότι σταδιακά, καθώς οι περιηγητικές εκδόσεις πληθαίνουν με την πάροδο των αιώνων, οι περιγραφές όπως και οι απεικονίσεις του χώρου, των μορφών, των τελετών και των καθημερινών ασχολιών των μοναχών αποδίδονται με μεγαλύτερη πιστότητα.

3. Εικαστικές και Αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις

Η περίτεχνη αρχιτεκτονική και το μέγεθος των μονών του Αγίου Όρους υπήρξε ένα από τα στοιχεία που εντυπωσίαζαν τους περιηγητές που έφταναν στον Άθωνα. Η διαμονή τους σε αυτές περιγράφεται στις σημειώσεις που κρατούσαν στα Ημερολόγια ταξιδιού τους και αποτυπώνεται στα χαρακτικά και στις φωτογραφίες που εικονογραφούν την έκδοση των κειμένων τους.

Παρατηρείται ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της εικονογράφησης είναι αφιερωμένο στην αρχιτεκτονική των μονών. Προβάλλονται διάφορες απόψεις των μοναστηριακών συγκροτημάτων ανάλογα με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του καθενός: μακρινές σχεδιαστικές απεικονίσεις, πανοραμικές φωτογραφικές λήψεις, τμήματα από την εξωτερική και την εσωτερική τους όψη, καθώς και από ορισμένες χαρακτηριστικές λεπτομέρειες, όπως τρούλοι των Καθολικών, πολυώροφες πτέρυγες κελιών, πύργοι, κωδωνοστάσια, φιάλες κ. ά.

Η ύπαρξη κάποιων ανθρώπινων μορφών στα παλαιότερα χαρακτικά, ανώνυμες και σε μικρή κλίμακα, αντικαθίσταται στις φωτογραφίες από την ύπαρξη συγκεκριμένων προσώπων που απεικονίζονται σε μεγαλύτερη κλίμακα. Οι μορφές αυτές εντάσσονται στο χώρο και τον εμψυχώνουν, χωρίς να αποτελούν το κεντρικό θέμα. Ο χώρος της μονής εξακολουθεί να διατηρεί την κυριαρχία του και να δημιουργεί την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που γεύονται οι ξένοι επισκέπτες του.

4. Η Τέχνη

Η τέχνη στο Άγιον Όρος αποτέλεσε έναν από τους λόγους ταξιδιού των περιηγητών στην αθωνική χερσόνησο. Περιλαμβάνει πλήθος καλλιτεχνικών θησαυρών που χαρακτηρίζονται από ποικιλία και αποτελούν μία τεράστια συλλογή από τοιχογραφίες, φορητές εικόνες, ψηφιδωτές παραστάσεις, μικρογραφίες χειρογράφων, ξυλόγλυπτα τέμπλα, περίτεχνα μαρμάρινα ανάγλυφα, φιλντισένιες επιπλώσεις, εξαιρετικά δείγματα μικροτεχνίας, ιερά σκεύη, καλλιτεχνήματα αργυροχρυσοχοΐας, χρυσοκέντητους επιταφίους από διάσημες κεντήστρες και πολυτελή ιερά άμφια.

Ο καλλιτεχνικός αυτός πλούτος με την υψηλή του ποιότητα φυλάσσονταν και προστατεύονταν στα κειμηλιοφυλάκια, στους ναούς, στα παρεκκλήσια και στα αρχονταρίκια των μονών. Ελάχιστο μέρος του έγινε γνωστό στους περιηγητές, γι’ αυτό και λίγες είναι οι απεικονίσεις του στις περιηγητικές εκδόσεις. Χαρακτικά που εικονίζουν σταυρούς, λειψανοθήκες, τοιχογραφίες και φωτογραφίες που αποτυπώνουν μικρογραφημένα ευαγγέλια και ξυλόγλυπτα αντικείμενα προβάλλουν αποσπασματικά ό,τι είδαν οι περιηγητές κατά τη διαμονή τους στο Άγιον Όρος. Δεν λείπουν και οι μελέτες που συνέταξαν και εξέδωσαν επιστήμονες, που επισκέφθηκαν το ιερό βουνό, με σκοπό τη σπουδή της αθωνικής τέχνης και την προβολή της στον υπόλοιπο κόσμο.

 

 

Συντελεστές

Οργάνωση – Συντονισμός 

Δημήτριος Σαλπιστής, Ειδικός Σύμβουλος Αγιορειτικής Εστίας

Επιμέλεια έκθεσης:

Μίρκα Παλιούρα,  Ιστορικός Τέχνης

Αναστάσιος Ντούρος, Στέλεχος Πολιτιστικών Δράσεων Αγιορειτικής Εστίας

Επιστημονική Έρευνα:

Μίρκα Παλιούρα, Ιστορικός Τέχνης

Πασχάλης Ανδρούδης, Δρ. Αρχαιολόγος

Αναστασία Γκιόγκη, Αρχαιολόγος